Bir Kürt milliyetçisi: Abdurrahim Rahmi Zapsu
Necat Zanyar’ın yazdığı bu biyografi şair, yazar ve din alimi Abdurrahim Rahmi Zapsu hakkındadır. Bu çalışmanın yazarı Necat Zanyar, Kürtçe eserlerinde Necat Zivingi’yi kullanmaktadır. Muharrir, Abdurrahim Zapsu’nun biyografisini 2015 yılında Necat Zivingi adıyla Kürtçe olarak yayımladı. Zivingi, yazarın Batman’daki köyünün adıdır. 2023 yılında Necat Zanyar’ın Zapsu hakkında yeni bilgiler içeren kapsamlı bir çalışması Türkçe olarak yayımlandı. Kısaca yazarın şu ana kadar üç yayınevi tarafından iki farklı soyadıyla Kürtçe ve Türkçe üç kitabının yayımlandığı söylenebilir.
Şair, yazar ve din âlimi Abdurrahim Rahmi Zapsu (1892-1958) Elbak’ta (Başle) doğdu ve İstanbul’da öldü. Elbak eskiden Hakkari sınırları içerisindeydi ama bugün Van sınırları içerisindedir.
Zapsu, özellikle Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra yazar olarak hayatına başladı. Bu nedenle yazısına şu başlığı verdi: “Topların savaşı bitti, bugün kalemlerin savaşı”. Aynı metinde şöyle demektedir: “Dava, kalemin sebebidir.”
Zapsu, 1945’te otobiyografisini yazmaya başladı: “Ailemin ve liderlerimizin tarihi”. 1980’li yıllarda Jin dergisinin yayımlanmasıyla birlikte pek çok okuyucu Abdurrahim Rahmi Zapsu’nun varlığından ve çalışmalarından haberdar oldu. 20. yüzyılın başında İstanbul’da yayımlanan bu dergi, M. Emin Bozarslan tarafından İsveç’te beş cilt halinde yeniden yayımlandı. Birkaç yıl önce Danimarka’da Abdurrahim Rahmi Zapsu ile ilgili ilk Kürtçe kitap yayımlandı.
Yazar Necat Zanyar bu kitabında Zapsu’nun hayatı ve yazdıklarına dair pek çok farklı bilgi veriyor. Daha sonra şiirlerini Kürtçe ve Türkçe olmak üzere iki bölüm halinde ayrıntılı olarak tanıtıyor.
Daha önce Jin dergisinde Kürtçe şiirler, diğer yayınlarda ise Türkçe şiirler yayınlanıyordu. Daha sonra Gaziya Welat adıyla bir dizi şiir kitabı hazırlayıp yayınladı. Abdurrahim Rahmi Zapsu çok yönlü ve yetenekli bir insandı. Kürtçe şiirler, oyunlar ve birçok farklı metin hazırladı ve bunların bir kısmını yayınladı.
Zapsu da 1919’da Memê Alan adlı bir oyun yazmıştı. Bu kaynağın kapağında şu anlamlı sözler yer alıyor: “Kürt tiyatrosu, Kürtlerin erdemini bir noshi (işaret) olarak gördü”. “İki perdeden oluşan oyun, Selahattin Eyubi’nin kişiliğini öne çıkarırken, kadın-erkek tüm Kürtlerin ayağa kalkması, dini ve ülkesi için seferber olması gerekiyor.”
Necat Zanyar, Zapsu ile ilgili kitabında şiirin tamamını Kürtçe ve Türkçe olmak üzere iki dilde yayımladı. Birkaç ay sonra Zapsu, bir giriş, bir özet ve Zapsu’nun tarihinin ve metninin anlaşılmasının bir analizini içeren bağımsız bir kitap olarak yayınlandı. Bu kitapta Abdurrahim Zapsu’nun imzası ve mevcut üç metnin karşılaştırması yer alıyor.
145 kıtadan oluşan bu eser, Kürt tarihini şiirsel bir dille tanıtıyor. Bu çalışma Hz. Nuh zamanında Kürt milletinin ortaya çıkışıyla başlıyor. Sonra mesela Kürt halkının mücadelelerinden, hareketlerinden, ayaklanmalarından bahsediyor. Zapsu ayrıca İstanbul’daki Kürtlerden de bahsediyor. Görüldüğü gibi 20. yüzyılın başında İstanbul’daki Kürt dernekleri ve yayınları aracılığıyla seslerini yükselttiler. Zapsu ayrıca Jin ve Kürdistan dergilerine de isim veriyor ve onları “gazete” olarak tanıtıyor. Abdurrahim Rahmi Zapsu’nun Kürtler ve Kürt meselesi hakkındaki düşüncelerini öğrenmek isteyen okurların bu kitabı okuması gerektiğini düşünüyorum.
Yazar Necat Zanyar, kitabının bazı yerlerinde Zapsu’nun 1895 doğumlu ve 1969 yılında vefat eden eşi Hidayet Hanım’dan da bahsetmektedir. Polis kayıtlarında Zapsu hakkında “…Badırhanlı bir kadınla evli olduğu” belirtiliyor. Bu evlilikten Jale, Mustafa Pertev, Ayşe Hale ve Metin Daver dünyaya geldi. Bunlardan Ayşe Hale daha sonra Musa Anter ile evlendi. Hidayet Hanım, İstanbul Çapa Öğretmen Koleji’nden mezun oldu ve daha sonra öğretmenlik yaptı.
Araştırmacı Necat Zanyar bu çalışmayı hazırlarken Zapsu ailesinin özel arşivinden büyük ölçüde yararlanmıştır. Aylarca bu arşiv üzerinde çalıştı. Kitabın önsözünde ve bazı yerlerde “Zapsu Aile Arşivi” ibaresine rastlıyoruz. Hem çeşitli kaynaklar hem de daha önce görmediğimiz birkaç fotoğraf, Necat Zanyar’ın bunları bu özel aile arşivinden aldığını gösteriyor. İlginç bir fotoğraf var. Burada Hidayet Hanım ile Abdurrahim Rahmi Zapsu’nun gençlik halleri bir arada karşımıza çıkıyor ve Hidayet Hanım’ı resmi kıyafetiyle görüyoruz. Öğretmenlik yapan kadınların işe bu kıyafetlerle mi gittiği, yoksa Hidayet Hanım’ın bu kıyafetlerle tiyatroda mı oynadığı bilinmiyor. Bu sorunun yavaş yavaş yanıtlanacağını umuyorum. Bütün bunlar gösteriyor ki, yüz yıl sonra bile evlerimizde, kutularımızda, albümlerimizde, insanların hafızalarında pek çok değerli kaynak, belge, fotoğraf ve bilgi bulabiliyoruz. Bu ünlü Kürt ailesinin yani Abdurrahim Rahmi Zapsu ailesinin arşivine ulaşan yazar ve araştırmacı Necat Zanyar’a teşekkür ederiz.
