Afgan kadınlar Taliban’ın TikTok yasağını nasıl aşıyor?

Taliban’ın yasağına rağmen TikTok, Afganların ülke içinde ve dışında en çok kullandığı sosyal medya platformu.

“Haftada bir saat canlı yayın yaparak yüzlerce Afgan’ın evlerinden çıkmadan kendilerini daha iyi hissetmelerine yardımcı oluyorum.”

Norveç’te yaşayan Sogra Soltani ile Afganistan’da çok az hakka sahip genç kadınlar için cankurtaran halatı olarak görülen TikTok’taki haftalık faaliyeti hakkında konuşuyoruz.

Sogra, “Bazıları derinden yaralanmış durumda ve ben kendi mücadelelerimin üstesinden gelmeme yardımcı olan yöntemleri kullanarak onları güçlendiriyorum. Ayrıca kadınların artan şiddet ve baskıyla başa çıkmalarına da yardımcı oluyorum” diyor.

Oslo Metropolitan Üniversitesi’nde psikoloji okudu ve ‘bilinçli ebeveynlik’ kursunu tamamladı.

32 yaşındaki Sogra, videolarında kaygı, depresyon, öfke kontrolü, ilişki sorunları ve çocukluk çağı travmaları gibi konulara değiniyor.

Sıcak bir gülümseme ve empatik bir ses tonuyla, düşünce ve eylemlerinin sağlıklarını nasıl etkileyeceğini anlamalarına yardımcı olmaya çalışıyor.

Taliban’ın Ağustos 2021’de iktidara gelmesinden bu yana kadınların ilkokuldan sonra eğitim alması yasaklandı ve sosyal alanları kapatıldı.

Nisan 2022’de TikTok, gençleri “saptırdığı” ve içeriğinin “İslami kanunlara uygun olmadığı” gerekçesiyle yasaklanmıştı.

Ancak bunu aşmanın yolları var ve Sogra, çocuğuna bakmak zorunda olmadığı zamanlarda oturma odasından canlı yayın yaparak izleyicisine ulaşmaya devam ediyor.

Kaçış ve eğlence

Eğlence programları televizyondan kaldırıldığı için Afganlar da dikkatlerini dağıtacak bir şeyler arıyor. Müzik ve dans da yasaklandı.

İnternetin iyi olduğu şehirlerde yaşayan genç Afganlar, müzik, taklit ve komedi skeçlerini birleştiren görüntüleri sistematik olarak yayınlıyor.

Ancak Taliban’ı eleştirmek veya ekonomiya da insan hakları gibi konuları ele almaktan kaçınıyorlar.

Onka Ajaibzai’nin TikTok’ta 100.000’den fazla takipçisi var. Taliban’ın kalesi Kandahar’dan geliyor ama Taliban’ın iktidara gelmesinden bir yıl önce Afganistan’dan ayrılarak Orta Asya’ya gitti ve daha sonra Amerika Birleşik Devletleri’ne yerleşti.

21 yaşındaki gazetecilik öğrencisi, “TikTok’ta canlı siyasi tartışmalar yapıyordum, ancak ölüm tehditleri aldıktan sonra Taliban’ı eleştirmeyi veya siyaset hakkında konuşmayı bıraktım” diyor.

“Artık eğitimleri Taliban tarafından yasaklanan genç kızlara Peştuca ve genel kültür öğretiyorum.”

Başörtüsü takmadığı için sık sık trollerin hedefi olmasına rağmen videolarında Batılı kıyafetler giymeye devam ediyor.

Onka, “TikTok birçok Afgan kadının sesi oldu” diyor. “Cahil Taliban’ın onlardan almaya çalıştığı bir ses.”

Tamana Jahish, Almanya’ya yerleşmeden önce 13 yıl boyunca Afganistan’da siyasi gazeteci olarak çalıştı. Şu anda yüksek lisans eğitimine devam ediyor ve aynı zamanda TikTok için içerik üretiyor.

Platformun popülaritesinin son iki yılda arttığını belirten Tamana, “Başkaları bu platformu eğlence amaçlı kullanırken, Afganlar bunu çok ciddiye aldılar ve günlük işlerini ve mesleklerini bırakıp TikTok fenomeni oldular.”

Yasak işe yarıyor mu?

Bu, bazı uzmanların Taliban yasağını “kasvetli bir başarısızlık” olarak tanımlamasına yol açtı.

Taliban yönetimi devralmadan önce İletişim Bakanlığı’nda Bilgi Güvenliği Direktörü olan Jamal Naser Sarwary’ye göre, “Taliban TikTok’u yasakladı çünkü kendi adamları 7/24 bu uygulamadaydı. Porno izlemeleri endişe kaynağıydı. “

“Eğer kendi genç savaşçıları İslam kanunlarına uymazlarsa o kanunları insanlara uygulayamazlar.”

Jamal Naser, Afganistan’da her biri 500 bin takipçi toplayan binlerce TikTok kullanıcısı olduğuna inanıyor.

Yasağın uygulanmasının zahmetli olduğunu çünkü “uygulamaya erişmek için VPN’leri ve sanal özel ağları kullandığını” söylüyor.

Afganistanlı birinin sosyal medya fenomeni haline gelmesinin tehlikeli bir dengeleme olduğu söyleniyor.

Güvenlik için farklı bir isim kullandığımız bir fenomen, “Kalabalık yerlerden uzak durmaya çalışıyorum ve işim bittiğinde hemen eve gidiyorum” diyor.

Yirmili yaşlarının başında olan ve yaklaşık 500 bin takipçisi bulunan ‘Şems Ahmed’in görselleri 10 milyon izlenmeye ulaşıyor.

Komedi yayınları için genellikle güçlü gençlerin buluştuğu alışveriş merkezlerine gidiyor. Bu, Batı medyasının Afganistan’a ilişkin yayınlarında nadiren görülen bir dünyadır.

Şems, Taliban yönetiminin gerçekliğine uyum sağlayarak dikkatlerden uzak kalmayı ve videolarını yayınlamaya devam etmeyi başardı.

Taliban destekçileri de bunu kullanıyor

Taliban’ın sosyal medya konusundaki katı görüşleri, destekçilerinin sosyal medyayı benimsemesine engel olmuyor. Jamil Qaderi, 2010 yılından bu yana Belçika’da yaşayan ve iki yıl önce mülteci statüsü kazanan Afgan bir mülteci.

Bu platformu Taliban’ı “güvenliği sağladığı ve şeriat yasasını uyguladığı için” yüceltmek için kullanıyor. Görüntülerde üst düzey Taliban yetkilileri “başarılarından” bahsediyor.

Militanları yüceltmenin yanı sıra Taliban muhaliflerini eleştiriyor ve bazı Afgan etnik gruplarla ve kadın aktivistlerle alay ediyor. 60 bin takipçisi ve 1 milyon beğenisi var.

Onun beyanı doğrultusunda Kadiri’nin görünümü de değişti; Artık uzun bir sakal bırakıyor ve şalvar ve tunikten oluşan klasik bir kıyafet giyiyor.

Görüşleri birçok Afgan arasında öfkeye yol açtı. Belçika’nın kendisini sınır dışı etmesini talep eden çevrimiçi dilekçeyi 8.000’den fazla kişi imzaladı. Haziran 2023’te Belçika Göçmenlik Bakan Yardımcısı, Kaderi’nin mülteci statüsünün gözden geçirilmesi çağrısında bulundu.

İnternet bağlantısı artıyor

Afganistan genç bir nüfusa sahip. Nüfusun üçte ikisini oluşturan 26 milyon kişi 25 yaşın altında. Afganistan’da yaygın yoksulluğa rağmen internete erişim artıyor.

Çevrimiçi referans kütüphanesi DataReportal’a göre Afganistan’daki internet bağlantısı sayısı Ocak 2023’te 7,67 milyona ulaştı.

Afganistan Telekom Düzenleme Kurumu’na göre dört ana telekom şirketinin 20,7 milyon mobil abonesi var.

Şu anda Londra’da BT danışmanı olarak çalışan Jamal Naser Sarwary, “Facebook, milyonlarca aktif kullanıcısı ile Afganistan’daki en tanınmış sosyal platformdur. Ancak Facebook’un büyümesi son birkaç yıldır yavaş olsa da TikTok hala büyüyor” diyor.

Kadınlar tüm risklere rağmen Sogra’yı TikTok’ta bulmaya devam ediyor. Sogra, “Birçok kişinin benimle çevrimiçi iletişim kurmayı daha kolay bulduğunu fark ettim” diyor.

Ebeveyn-çocuk ilişkisine odaklanarak, “Ayrıca, zor bir çocukluk geçirmiş ebeveynlerin, çocuklarında travma yaratabilecek aynı hataları yapma olasılıklarının daha yüksek olduğunu deneyimlerimden biliyorum” diyor.